Nowy projekt ustawy wprowadzający kompleksową reformę finansów jednostek samorządu terytorialnego (JST) zapewni wzrost dochodów samorządów o 24,8 mld zł w 2025 roku i o ponad 345 mld zł w perspektywie najbliższej dekady. Reforma ta, nad którą pracowano od początku 2024 roku, jest największą zmianą w systemie finansowym samorządów od ponad 20 lat.
Reforma finansów samorządów, opracowana w porozumieniu z samorządami, wprowadza szereg kluczowych zmian, które mają wzmocnić i ustabilizować finanse JST. Główne założenia to wzrost dochodów własnych samorządów, co umożliwi lepsze planowanie inwestycji oraz zwiększenie środków na potrzeby rozwojowe i ekologiczne. Wartość inwestycji rozwojowych wzrośnie aż o 245%, z 3,5 mld zł do 8,6 mld zł.
Zmiany mają na celu również uniezależnienie dochodów samorządów od politycznych decyzji podatkowych. Dochody JST z PIT i CIT będą obliczane na podstawie realnych dochodów mieszkańców, co ułatwi długoterminowe planowanie budżetowe. Nowy system naliczania potrzeb finansowych samorządów zastąpi obecną subwencję ogólną, a miastom na prawach powiatu zostanie przydzielona osobna kategoria JST.
Projekt ustawy likwiduje także tzw. „janosikowe”, czyli obowiązek wpłat bogatszych samorządów do budżetu państwa. W efekcie samorządy będą finansowane głównie z dochodów własnych, co przyczyni się do zwiększenia ich autonomii finansowej. Minister finansów Andrzej Domański podkreśla, że reforma pozwoli samorządom nie tylko lepiej planować wydatki, ale także efektywnie inwestować środki, m.in. w realizację KPO.